Recensie: De schuilplek

Recensie: De schuilplek van Egon Hostovský door Ger Groot op Bluesky Social.

#FLITSR

ECENSIE #231

E. Hostovský: De schuilplek. Vert. E. De Bruin. Uitg. Zirimiri Press, 124 blz.

Als een boekomslag de bedoeling heeft een lezer de tekst in te trekken, dan slaagt het voorplat van Egon Hostrovský’s novelle ‘De schuilplek’ daar uitzonderlijk goed in. Niet allen is het ontwerp beeldschoon, het drijft je met zijn dwingende perspectief ook nog eens de ruimte in die zich daarachter zal ontvouwen.

Als in een deuropening staat de protagonist van de vertelling op de drempel van zijn eigen verhaal – en tegelijk is hij de lezer die op het punt staat het boek te betreden: de schuilplek die het onderduikadres is van de één, en voor de ander de plaats waar hij een paar uur lang in een andere werkelijkheid mag vertoeven.

Is er een overeenkomst tussen die twee? Die vraag lijkt op het eerste gezicht bizar. De kelder waarin de naamloze Tsjechische ingenieur die het verhaal vertelt zich tijdens de Duitse bezetting in Normandië verborgen houdt lijkt in niets op de fauteuil waarin de lezer van Hostovský’s novelle diens belevingen tot de zijne maakt.

Toch rijmen beider ervaringen op elkaar. Om zijn eenzaamheid en afzondering te verdragen zoekt ook de ik-figuur zijn heil in verbeelding. Hij roept het gezin op dat hij in Praag heeft achtergelaten en stelt zich voor hoe het zal zijn wanneer hij bij hen terugkomt. De man die hem verborgen houdt gaat nog verder: ‘Waar is uw fantasie dan? Zwerf daarin naar het verre Amerika, rij in een luxe wagen door New York of bekijk de etalages’...

Bij escapisme kan het lezen het echter niet laten, zoals ook het leven van Hostovský’s ik-figuur niet alleen een vlucht wil zijn. Verbeelding bestaat alleen binnen een harde werkelijkheid. Naar die realiteit wil de ingenieur terug – en nadat het Franse verzet eerst zijn diensten heeft afgewezen blijkt hij bij nader inzien daarvoor toch dienstig te kunnen zijn. Overleven zal hij zijn missie niet en daarom heeft ‘De schuilplek’ de vorm van een afscheidsbrief aan zijn vrouw. Halverwege een zin breekt die af. Omdat het verzet hem plots dringend opriep? Omdat hij op het laatste moment verraden werd?

De lezer moet dat zelf uitmaken, en daarmee zijn we bij diens werkelijkheid terug. Wat moet hij aan met deze aangrijpende novelle die Hostovský direct na de oorlog publiceerde, na als gevluchte joodse schrijver in New York voor de Tsjechische regering in ballingschap te hebben gewerkt? Hij zocht er opnieuw zijn heil toen hij door het communistisch regime een tweede keer ‘gecancelled’ werd. Zijn oeuvre van zo’n 30 boeken lijkt nu te worden herontdekt.

Dat oeuvre lezen is het eerste wat de lezer te doen staat. In het Nederlands verscheen recentelijk een drietal titels daaruit – nog afgezien van een vroege vertaling uit 1939. En vanuit diens verbeelding rijst ook voor hem de vraag naar de realiteit op. Wat vraagt die van mij? Welke wereld strekt zich uit rondom mijn leesfauteuil?